Remzi Oto

remzi.oto@yahoo.com

Adaletin Timsali Hz. Ömer’in (RA) Yönetim Anlayışı

Hz. Ömer’in (RA) yönetiminde benimsenen temel ilke, Adalet’tir. Hz. Ömer (RA) adalet konusunda, Allah (CC) adına söz verip yemin etmiştir. Tek gayesi ise, Kur’an ve Hz. Peygamber (SAV) sünnet ve uygulamalarını hayata geçirmektir.

Hz. Ömer (RA) devlet yönetiminde; Hz. Peygamber (SAV) ile Hz.Ebu Bekir’in (RA) yolunu takip ederek, gerek aldığı kararlar gerekse yaptığı içtihatları ile günümüz İslam dünyasına damgasını vurmuştur.

Hz. Ömer (RA), bütün kararlarında istişareye çok önem vermiş ve özelliklede şürayı aktif çalıştırmıştır. Her zaman, şüra üyelerinin görüşlerini almış ve bu yönde uygulamaya koymuştur. İstişare ve şura sırasında; "Ben de sizlerden birisiyim. Sizden benim kararım ve arzuma uymanızı beklemiyorum. Elinizde hakkı söyleyen Kur’an var. Ben ne söylediysem bu kitaba göre söylemeye çalıştım. Siz de hak olan görüşü seçin ve tercih edin" derdi. Hz. Peygamber’in (SAV) bu yönetim biçimini ve sünnetini Hz. Ebu Bekir (RA) ve sonrasında Hz. Ömer (RA) de yönetim biçimi olarak aynen uygulamıştır.

Hz. Ömer(RA), şeffaf bir yönetim anlayışı benimsemiş, konumları ve durumları ne olursa olsun yönetiminde her kesime eşit mesafede durmaya özen göstermiştir. Devlete atadığı yöneticilerden de aynı şeyi beklemiş, insanlar arasında ayrım yapmamaları konusunda yöneticileri sürekli uyarmıştır. Yönetiminde Basra Valisi Ebu Musa El-Eş'ari'ye gönderdiği mektubunda; “Toplantılarda veya işi için huzuruna gelen insanlara eşit muamelede bulun. Böylece zayıflar adaletinden ümit kesmesinler. Güçlüler ise kendi çıkarları için başkalarına zulmedebileceğin hissine kapılmasınlar” uyarısında bulunmuştur.

Hz. Ömer (RA), devlete atadığı vali, komutan, kadı ve zekât amilleri gibi üst düzey yöneticileri titizlikle seçip makamlara atardı. Seçtiği yöneticileri görev yerlerine uğurlarken, onlara önemli nasihatlerde bulunur, halkın hizmetinde olmalarını, adaletli davranmalarını ve haksızlık yapmamalarını özellikle tembihler ve onları uyarırdı.

Yöneticilerin vergi toplarken halkın elindeki en değerli mallarını almamalarını, onları incitmemelerini, güçlerinin üzerinde vergi ödemeye zorlamamalarını, kim olursa olsun bütün insanlara eşit şekilde davranılmasını emir buyurmuşlardır.

Hz. Ömer (RA), namazlardan sonra halkla oturup sohbet eder ve onların dertlerini dinlerdi. İdarecilerine de aynı tavsiyelerde bulunmuş, kapılarını devamlı açık tutmalarını ve dileyen kim olursa rahatlıkla gelip kendileriyle görüşme ve dertlerini anlatabilme imkânını tanımalarını istemiştir.

Merkezden uzak yerlerde görevlendirilen idarecilere sık sık mektuplar yazıp yöre, yönetim ve gelişmeler hakkında bilgi almıştır. Hatta "Bana yazın, sürekli yazın. Öyle ayrıntılı yazınki, adeta ben sizi görmüş gibi olayım” sözleriyle merkezle taşra arasındaki bağlantıyı canlı tutmaya çalışmıştır.

Hz. Ömer (RA) tıpkı selefi Hz. Ebu Bekir (RA) gibi, akrabalarına idari görevlere getirmemiş, makamını veya yetkisini hiçbir zaman adam kayırmak için kullanmamıştır. Hata teklif edilmesine rağmen, oğlu Abdullah'ı halife adayı göstermemiştir. Hassasiyetini ise; "Kim bir kişiyi sırf sevdiği veya akrabası olduğu için amil yaparsa, Allah'a, Rasûlü’ne ve müminlere ihanet etmiş olur. Kim de kötü huylu birisini bile bile göreve getirirse, o da onun gibi özelliklere sahiptir”şeklinde dile getirmiştir. Rivayete göre halife seçilecek şüranın oluşturulmasında da en kuvvetli iki aday olan Hz. Ali (RA) ve Hz. Osman’ı (RA) da bu konuda uyarmıştır.

Hz. Ömer (RA); valilik, komutanlık ve diğer idari görevlendirmelerde veya görevden azil durumlarında bile kişilerin dinini, kabilesini veya toplumsal statüsünü değil, liyakat, hak ve adalet ölçülerini esas almıştır. Mesela vefatı sırasında halife adayı belirleyip belirlemeyeceğini soranlara, herhangi bir kimseyi aday göstermeyeceğini belirtmiş ve ardından şayet sağ olsaydılar Ebu Ubeyde (RA) veya Huzeyfe’nin (RA) kölesi Salım'i aday gösterebileceğini söylemiştir.

Daha sonra bu meseleyi oluşturmuş olduğu altı kişilik şüraya havale etmiştir. Dikkat edilirse halife bir köleyi Müslümanların idarecisi olarak atayabileceğini söyleyerek insanların statüsüne değil, liyakatlerini dikkate aldığını ve halkın her kesimine karşı eşit davrandığını göstermiştir.

Kamu Malı Hassasiyeti

Hz. Ömer (RA), kamu görevlilerinin devlet malını istismar etmelerine asla müsaade etmemiş ve bunun için çok sıkı tedbirler almıştır. Hz. Ömer (RA) göreve getireceği kişileri özenle seçmiş ve onların tüm mal varlıklarını tespit ettirip kayıt altına almıştır. Özellikle de kamu görevlilerinden periyodik olarak, görevlendirdiği müfettişler vasıtasıyla mal beyanı istemiştir. Görevden aldığı kamu görevlilerinin mal varlıklarını tekrar müfettişlere denetlettirip istismarların yaşanıp yaşanmadığını bizzat kontrol etmiştir. Hz. Ömer (RA), bununla yetinmemiş, suiistimallere yol açabileceği gerekçesi ile kamu görevlilerinin görevleri süresince başka bir işle uğraşmalarını ve ticaret yapmalarını yasaklamıştır.

Yargının İşleyişi

Hz. Ömer (RA) döneminde yargılama yetkisi valilerden alınarak, ilk kez her vilayet mahkemelerine bağımsız kadı atanmıştır. Halife, yargılamada Kur'an hükümleri ve Hz. Peygamber (SAV) sünnetini nesa salınmasını istemiştir. Yargıcın tarafsız ve adil olmasına özellikle vurgu yapmıştır. Halifeye göre yargıç tarafsız ve adil olduğu zaman kendisini güçlü görenler, adalet karşısında yargıcın nüfuzundan korkar ve aynı zamanda zayıf olanlar da bu sayede haklarını alabileceklerine inanarak adalete sığınırlar. Şayet yargıç yanlış bir karar alırsa bedeli ne olursa olsun bu yanlıştan dönmelidir. Benimsediği yönetim anlayışı, özellikle yeni gelişme ve değişmelere uygun olarak İslam'ın hayata tatbiki konusunda sergilediği tutum, kendisine özgü yeni açılım veya yorumları, bu çerçevede serdettiği bazı fıkhi görüşleri veya içtihatları, keza kimi idari tasarrufları gibi hususlar Hz. Ömer’in (RA)’in nev-işahsına münhasır kılanen önemli özelliklerindendir. Bu nedenle her kesimin takdirini kazanmış ve insanlığın gönlünde ideal bir idareci olarak taht kurmuştur. Allah (CC) bütün insanlığa Hz. Ömer (RA) gibi idareci ve onun yolunu takip idareciler nasip etsin İnşallah.

Bir toplumun gelişmesi, kalkınması ve hak ettiği yere gelmesindeki en temel unsurlar; samimiyetle ve hakkıyla manevi yatına, nitelikli beşeri sermayesini yetiştirmesine, liyakate, adaletin yozlaşmamasına, hakka ve hukuka uygun olarak hareket edip adil olunmasına ve ne olursa olsun adaletten, tarafsızlıktan, hukuktan ve de doğruluktan ödün verilmemesine bağlıdır.

(Kaynak: Din ve Hayat, TDV-İstanbul Müftülüğü Dergisi, 2013, Prof. Dr. İsrafil Balcı, alıntılar yapılmıştır.)